Կրակի բաժին դարձած Մալաթիա Սեբաստիա վարչական շրջանի զբոսայգիները

Սեբաստացի Էկոլուր TV

<<Բնակավայրն առանց ճաղերի>> քաղաքացիական նախաձեռնություն

Փարաքար համայնք, Հայկուհի Հովհաննիսյան

 

    Գիտեի, որ մի երկու օր առաջ հերթական հրդեհի բաժին էր դարձել Երևան քաղաքի «Մալաթիա Սեբաստիա» վարչական շրջանի զբոսայգու մի մեծ հատված։ Վարչական շրջանի ղեկավարը երևի կարճատես է, որ չի տեսնում՝ ինչ է կատարվում  իր աշխատասենյակի պատուհանից մի փոքր այն կողմ։

Օպերայի տարածքում մի քանի ծառի համար համացանցը պայթեցրեցին քաղաքացիները ու շատ լավ արեցինք։ Հարցը դա չէ։ Բա ու՞ր մնաց նույն անհանդուրժողականությունը՝ տասնյակներով այրվող ծառերի, ոչնչացվող անտառի նկատմամբ։ Ինչու՞ Մալաթիա Սեբաստիա վարչական շրջանի բնակիչները չեն պահանջում մեղավորներին  պատասխանատվություն կրել:

Ծխում է անտառը, տնքում են մոխրացած ծառեր, շուրջը՝ մխահոտ ու անխնամ վառված խոտեր, աղբակույտ, իսկ բնակիչներն՝ անհաղորդ այս ամենին։  Այս գերեզմանոցը, սպանդը չոռոգելու, չխնամելու պատճառով է, վարչական շրջանի ղեկավարի՝ իր պարտկանությունները չկատարելու պատճառով է, քաղաքային այգիները քաղաքային աղբանոցի վերածելու և կանաչը չսիրելու պատճառով է։ Մեծ թվով ծառեր են այրվում, հենց վարչական շրջանի ղեկավարի աշխատավայրի շրջակայքում, Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու դիմաց։ Մեկ ամիս առաջ այրվեց ու մոխրացավ անմիջապես եկեղեցու դիմաց գտնվող զբոսայգին։ Զրուցում եմ եկեղեցու բակում նստած մարդկանց հետ․ ցավում են՝ ասելով ափսոս է, լավ կլիներ հանրայնացվեր խնդիրը, այգին տիրություն արվեր, բայց եկեղեցին ասում է՝ իմը չի, ինձ չի պատկանում, այլ վարչական շրջանին։ Ա՛յ եկեղեցու վրա շատ եմ զարմացած։ Մենք՝ սեբաստացիներս, հարևան տարածքների, մեզնից ցանկապատով առանձնանալ ցանկացողների կանաչի մասին անհանգստանում, նրանց թափած աղբը մաքրում ենք, եկեղեցին ասում է՝ իմը չի՞։ Դրա համար էլ մեզ չեն սիրում, վարչական շրջանը մեզ չի սիրում, որովհետև մենք ամենաիսկական եկեղեցին ենք։ Եկեղեցու վրա շա՜տ զարմացած եմ, բայց վարչական շրջանի ղեկավարի վրա՝ բոլորովին։ Դավիթ Կարապետյանին հասցրել եմ ճանաչել, դրա համար չեմ զարմանում նրա անտարբերության ու անգործության վրա։ Պարզապես զայրանում եմ նրա նմաններին ղեկավարի աթոռին թողնելու համար։ Ի՞նչ սպասես մի ղեկավարից, ում՝ որպես հանրակրթական էկոտուրի համակարգող, ամիսներ առաջ նամակ եմ գրել՝ ՀԱԹ-ում, այսինչ-այսինչ փողոցներում միասնական ոռոգման գրաֆիկ ստեղծելու խնդրանքով, չի էլ արձագանքել։ Ի՞նչ ակնկալես այնպիսի ղեկավարից, ում նամակով դիմում ես՝ թույլտվություն, մի թղթի կտոր ստանալու խնդրանքով, որպեսզի կարողանաս մի անտեր խաղողի թառմա սարքել, չի պատասխանում. Ի՞նչ է, չգիտի՞ «Քաղաքացիների առաջարկությունները,  դիմումները և գանգատները քննարկելու մասին ՀՀ օրենքը», չգիտի՞, որ պարտավոր է պատասխանել ու վերջ։

Արդեն մի տարի է անցել այն դեպքից, երբ իմ նշած խաղողի վազի խնամքով զբաղվելու ժամանակ,  ինձ՝ բնապահպան ուսուցչիս, մեղադրեցին ուրիշի տարածք ներխուժելու և բռնություն գործադրելու մեջ և  քրեական գործ հարուցվեց այդ ուրիշի՝ Հ․ 76 մանկապարտեզի տնօրեն Նուրիցա Շահբազյանի կողմից։ (Չասեք, թե բան չի փոխվել, որովհետև դատական համակարգում փոփոխությունների շնորհիվ, ութ-ինը ամիս քաշքշուքից հետո, կարճեցին գործը՝ հանցակազմ չպարունակելու հիմքով)։ Բայց որևէ մեկը գնա՞ց այն հետքով, թե այդ ու՞մ տարածք էի ներխուժել։ Նուրիցա Շահբազյանի տնօրինության տակ գտնվող քաղաքային մանկապարտեզի՞, թե շահարկվում էր  Հ․ 76 մանկապարտեզի անունը։

Նշված տարածքը պատկանում է Հ․ 76 մանկապարտեզի տնօրեն Նուրիցա Շահբազյանին, ով ** հազար ԱՄՆ դոլլարով ձեռք է բերել հանրությունից գողացված, հանրությունից օտարված տարածքը  և դողում է իր սեփականության համար՝ բառի բուն իմաստով։ Դողում է, որ Աշոտ Բլեյանն ու իր ուսուցիչները հանկարծ չկենդանացնեն մեռնող խաղողը, հանկարծ «չզավթեն» իրեն պատկանող տարածքը։ Դե, զավթիչը կիմանա՝ ինչ ասել է զավթել։ Հա, ինչու՞ հանկարծ հիշեցի այս դեպքը։ Որպեսզի հասկանալի լինի, թե ինչու՞ էի դիմել Դավիթ Կարապետյանին՝ խնդրելով թույլտվություն, որ խաղողի վազը ապրեցնեմ, որ էլի ժամերով չհայտնվեմ ոստիկանությունում։ Ի դեպ, Նուրիցա Շահբազյանի ահազանգած ոստիկանի պահանջն էր՝ ցույց տվեք Վարչական շրջանից թույլտվություն, մի կտոր թուղթ և կառուցեք ձեր թառման։ Դե մեր երիտասարդ համայքի ղեկավարը լավ գիտեր, թե ինչու չէր կարող թառմա կառուցելու համար թղթի կտոր տրամադրել, ի՞նչ գործ ուներ ուրիշի սեփականության հետ․․․

Horticultural (Gardeners’) club in “Wine Works” nurseries

Horticultural (Gardeners’) club in Wine Works nurseries

By Sebastatsi Ecolur TV

06.07.2020

The Gardeners’ Club of “Mkhitar Sebastatsi” Educational Complex, accompanied with Artak Rshtuni: the Director of the “Grape and Wine School”  went on an excursion to the vineyards of the “Wine Works” Wine Factory in Getap village of  Yeghegnadzor town.

A meeting would to be held with the leading specialists in the field of horticulture, wine-making and grape genetics. Artak Rshtuni called the specialists “giants” and walking repositories, urging the group members to ask the professors as many questions as possible without taking a step away from them.  The excursion with the horticultural club was not only a research trip for me, but also a day full of discoveries, accompanied with pleasant and interesting people.  The fact that the grape gene is similar to the human gene was one of the most  impressive revelations of the day for me.

We met Vahe  Keushgueryan, Arman Manukyan and Christina Margaryan.  Vahe Keushgueryan is the Founder and Managing Director of “Semina Consulting” and “Wine Works” Wine Factory. The team at Semina offers consulting services, advise on every step of the process from planting vines to the design of the winery itself, helps to develop and promote the wine industry in Armenia. Arman Manukyan was the chief oenologist of “Semina Consulting.” He graduated the Armenian National Agrarian University, the Faculty of Agronomy. Then continued his education in France at Higher School of  Wine in Montpellier. Christina Margaryan is a senior scientist of  Molecular Biology Institute, Plant Genetics and Department of Immunology.

Before arriving in Vayots Dzor, we had the honor of driving with Gagik Melyan, Candidate of Sciences, Deputy Director of the Scientific Center of Viticulture, Wine Technologist and the cooper (barrel maker) Artak Rshtuni. We had interesting and information-rich conversations on our way.

Gagik Melyan said that before the dissolution of Soviet Union, Armenia had a large collection garden. Collection garden means a collection of grapes varieties, not only aborigines  but also brought from abroad. We had about nine hundred varieties of grapes, four hundred of which were local, the rest had been imported from Afghanistan, India, South America and other countries. After the dissolution of Soviet Union everything was privatized, as a result of which we lost our entire gene fund. For a long time Armenia didn’t receive funding for rehabilitation to carry out large-scale acrobatic work. It was necessary to carry out a huge research to find grape varieties from valleys, gardens and inner yards. (Students of “Mkhitar Sebastatsi” Educational Complex  look for vines that have no owner from South-West District and take care of them with the help of their teachers. Then they hang SOS posters on them).

Gagik Melyan told when they had found vines it was necessary to perform to make genetic analysis. The varieties had sent from Armenia to European bases. It had given the chance to restore them.

In 2014 the Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) provided funding to Armenia. It was a special program launched to restore the Armenian vine gene except  North-Eastern: Shamshadin, Noyemberyan, Ijevan, because there were phylloxera (Phylloxera is a microscopic louse or aphid, that lives on and eats roots of grapes). It is the most dangerous pest of grapes. In Armenia it damaged the roots not leaves, because European varieties are stable. So, the only way to fight it was to get the vaccine, for example, to take American resistant varieties on the root called a vaccine and vaccinate with the  European variety.

Gagik Melyan mentioned that was the only way to fight against phylloxera. Though in recent years chemicals had been created, which, according to some scientists, had an effect. However, we didin’t have that experience in Armenia. The whole Ararat valley had been free of phylloxera until 2010, but today only Yeghegnadzor and Syunik regions have no phylloxera. Since phylloxera had always been presented in the North-East, no acrobatic work was carried out, and grape seedlings could not be brought from there. In 2016-2017, by the decision of the Government, the Ararat valley also entered the viticulture zone. It was possible to perform acrobatic works in the North-Eastern zone as well. Many grape varieties had been found, which after genetic analysis revealed that they were not in the base. That meant they were new varieties. It was a matter of decades to study the entire gene fund of the Republic.

Now we are finding varieties that are new and will be presented as new varieties in further studies. In the past, we had a rather powerful vaccination complex in the North-East compared to the region. Unfortunately, today we do not have a vaccination complex either in the Ararat valley or in its foothills to carry out vaccination work. The vaccinated seedlings were exported to Georgia and Azerbaijan. It gave three hundred thousand seedlings, which was a large number for the region. Today, when somebody says Azerbaijani Bayan Shira, it is actually Armenian Banants, after the village of Banants in Karabakh, which synonym is “white grapes.” The Azerbaijani Khndoghni, Kanach Gili, Ptgheni, Eisheni are many more endemic varieties of Karabakh. They certainly  are Armenian varieties in the countries of the former Soviet Republic. Gagik Melyan said that he was going to leave for Yalta, where a large collection of four thousand grapes could be found. They would bring our Armenian varieties from Yalta. He added that we  would have a large collection if there wasn’t the privatization and the phylloxera problem. Because of the phylloxera there was a quarantine  and we were not allowed to bring varieties from Europe. It was possible to bring them only from Central Asia, especially from Uzbekistan, which had excellent quality raisins. Later Uzbekistan, Kazakhstan and Turkmenistan have started producing brandy. Now in Turkey and Iran all grape varieties are Armenian, as they were Armenian lands. Artak Rshtuni added that Vahe keushgueryan had got a map of Western Armenia in his factory. You would see the cities from where he had brought endemic grape seedlings on the map.

Artak Rshtuni focused our attention on the fact that the searching for wild grapes had been very interesting. Local hunters, shepherds or the elderly people were asked for hidden grape vines in the fields.

Working in the grape selection department, Gagik Melyan told about some new grape varieties they created. “One of the best-selling varieties on the market is the Shahumyan variety, which is like Itsaptuk. It is white but the colour undergoes sunburn. “Armenia Wine” is also new variety that has been cloned by cross-breeding.”

Then we tried to move from science to the Bible. We were surprised a little that the scientist Gagik Melyan believed in Noah’s Ark. He said the first grape vine planted by Noah, might be Kharji.

Artak Rshtuni told about his favorite profession: Cooperage, which is an ancestral national traditional craft for Armenians. Coopers are well aware of the different types of trees. The profession of cooper is in high demand nowadays because oak barrels are required to make qualified wine and brandy. Artak Rshtuni told that the barrel making begins from wood selection. The cooper has to decide what kind of wood to work with. We learnt that the highest quality and most expensive barrels have been made of Caucasian oak wood, though each tree has its own quality. “If it is a wet wild tree, it is not desirable to make a barrel from it, and when the wood texture is dense, it turns out a good barrel. This type has many advantages, for example, it is very flexible, is being dry quickly, does not crack, does not rot but becomes stronger contacting with water.
The second stage is the stage of making and processing wood in special ways.
In ancient times, wood has been left outside, under the sun, in the open air, for 1.5-3 years. During that time, the tree are drying and the rain is washing away every
harmful substances. Now the material is being dried in special ovens, the operation lasts from 3 to 12 months. In the next step, the cooper makes calculations և drawings to understand what size, type and amount of wood he needs.”
We realized that cooperage is a complex craft, requiring special knowledge, but at the same time it is a very interesting, highly valued and highly paid craft.

After two hours we arrived and started our  research campaign in Getap vine valleys. You can watch our Live Video here!

Film by Nouneh Khachikoghlyan

Translated from Armenian into English

Botanix – A journal about plants and gardening

Աղբյուրը

15th Anniversary of KPR

It has been 15 years ago, since we have started doing our activities worldwide. Until now we have our members in every country of the world. Nearly. 2 countries are still missing – Antarctica and North Korea – but it is behind our power. Now we can say, unlike many other international companies, that our presence is really global. From the lowlands to the high mountains, from deserts to tropical forests, from the southern to northern hemisphere. Well, nearly everywhere.

Visits to the website of the KPR

Our beginnings

The KPR – Gardeners Club or in Slovak language, Klub pestovateľov rastlín, was initially established in 2000 in Slovakia in Europe, however a small number of plant enthusiastic have been trading seeds and plants in Slovakia since as early as 1998. From the beginning practically nobody knew about us, but in 2001 our first website was created. From that time, many plant lovers joined us and working together it was much easier for us to get rare plants from all around the world and even start to grow some species of pants, which were unknown in Slovakia.

Our goals

• Remove language barriers – Gardener’s e-shop in more than 100 languages DONE!
• Remove bureaucratic and financial barriers – Local bank accounts have been opened to avoid spending huge amounts of money on sending money abroad DONE!
• Free access to seeds for everyone – Seeds and Plants Bank of KPR allows easy access to a wide range of plant species DONE!
• World plant biodiversity on one place Hardly working on

Presenting our website in so many languages, means that we were able to create a unique project in the gardening world and with the removal of language barriers, we were able to bring more and more gardeners together, enabling almost anybody in the world to get the plants he or she is looking for. Are you interested to join? You can become our translator and help us to spread this great idea.

Besides joining gardeners with different interest fields from all over the world, we are also working intensively on expanding our Seed Bank. The Seeds and Plants Bank of the KPR will be a unique place where we trust that anybody will be able to find anything they need.

World plant biodiversity on one stock? It is no utopia, but step by step, seed by seed it become a reality. There are about 250 000 vascular plant species on the Earth. In 2015, we were offering merely around 4% of our plant’s treasury. Although this might not sound like a huge collection, 10 000 plant species being kept by us, is a wonderful accomplishment to us.

At the moment, well-established regions include Europe, Australia, some regions in Africa and South-East Asia. There are still a lot of white spots; however, we hope that this will not be the case for much longer! Are you interested to join? You can become our seed collector and help us to spread this great idea.

 

Այգեգործների ակումբն Աղավնաձորում է՝ այս անգամ վայրի դեղաբույսերի հետքերով

Էկոլուր TV-ի արձագանքը՝ Այգեգործների ակումբի հերթական ուսումնական ճամփորդությանը

   Հայաստանն ամբողջությամբ գտնվում է ծովի մակերևույթից 450-4095մ բարձրության վրա, որը նպաստել է կլիմայի և ռելիեֆի խիստ բազմազանությանը և նրա ինքնատիպ բուսատեսակներով հագեցվածությանը: Վայրի դեղաբույսերի բացահայտումների հետքերով Այգեգործների ակումբը հուլիսի 28-ին ուղևորվեց Հայոց լեռնաշխարհի հնագույն բնակավայրերից մեկը՝ Վայոց Ձորի մարզ, Եղեգնաձոր, գյուղ Աղավնաձոր։ Ինչպես տեսնում եք Ձոր անունը տարածվում է ամբողջ գավառի վրա։ Պատմությունը վկայում է, որ 7-րդ դարում արաբները հարձակվում են Վայոց ձորի վրա, գրավում են այն և մեծ ավերածություններ կատարում։ Բնակչությունն արտագաղթում է, տարածքները երկար ժամանակ վեր են ածվում եղեգնուտների և այն դառնում է անմարդաբնակ, եղեգների ձոր։

Աղավնաձոր այցի նպատակն էր ծանոթանալ տարածքի վայրի դեղաբույսերին և դրանց օգտակար հատկություններին։ Ճամփորդությունը սպասված էր, վաղուց պլանավորած։ Մեզ դիմավորեց Աղավնաձորի բնակիչ, «Վայրի դեղաբույսեր» ՍՊԸ-ի հիմնադիր տնօրեն Տիգրան Խաչատրյանը և հյուրընկալեց իր տուն։ Հյուրասիրեց իրենց այգու հրաշալի մրգերից ու հատապտուղներից, ծանոթացրեց նաև տան այգում՝ իր աճեցրած դեղաբույսերին: Տիգրանն ասաց, որ Հայաստանում խոտաբույսեր մշակողներ, վաճառողներ շատ կան, բայց այն նախաձեռնությունը, որն ինքն է ձեռնարկել, միակն է իր տեսակի մեջ։ Իր նպատակն է Հայաստանում վերարտադրել Կարմիր գրքային, վերացող դեղաբույսերի տեսակները, արտադրել և վերադարձնել նրանց բնությանը։ Հաջորդ նպատակը՝ արտադրել և միջազգային շուկա արտահանել հայկական դեղաբույսերը։ Օրինակ, այդ նպատակով առաջիկայում պատրաստվում է մի քանի հեկտար Լավանդայի կամ Նարդոսի դաշտեր ստեղծել։ Արտակ Ռշտունին հավելեց, որ Նարդոսի մասին առաջին անգամ հիշատակվում է Նոր Կտակարանում, որտեղ Նարդոսի յուղով լվանում են Հիսուսի ոտքերը։ Տիգրանը պատմեց սոցիալական ծրագրեր իրականացնելու իր նպատակների մասին։ Նա այսօր էլ  աշխատանքով ապահովում է հատուկ կարիքով երիտասարդներին, հետո՝ սոցիալական անապահով ընտանիքներին։ Հետագայում Տիգրանն՝ իր խոտաբույս-դեղաբույսերի եկամուտներից ուղղելու է գյուղի բարեկարգմանն ու զարգացմանը։

Ոտքի տակ տվեցինք Աղավնաձորի դաշտերը, տեսանք Տիգրանի աճեցրած դեղաբույսերը, նաև քննարկեցինք, թե որ տեսակի դեղաբույսերն ենք աճեցնելու կրթահամալիրում։ Առջևում սպասվում էր դեղաբույսերի մասին դասընթաց, բայց հարկավոր էր նախ տեսնել դրանք բնության մեջ։ Ուշադրությամբ լսեցինք Տիգրան Խաչատրյանին․

-Ա՛յ սա «հազրեվարդ»-ն է, ասում են նաև «խնկունի», ռուսերեն՝ “розмари”։ Հումքի մեկ կգ-ն արժե հիսուն հազար դրամ։ Շատ օգտակար խոտաբույս է։ Այս երկնագույն խոտաբույսի ծաղկող ընձյուղներից ու տերևներից ստանում են եթերային յուղ, որն օգտագործվում է բժշկության մեջ և օծանելիքի արտադրությունում։ Իսկ սա՝  «ռեհան սրբազան» կոչվող դեղաբույսն է․․․»։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ «ռեհան սրբազանը» արագ իջեցնում է արյան մեջ գլյուկոզայի բարձր մակարդակը։ Պարունակում է մեծ քանակի հակաօքսիդանտներ և եթերային յուղեր։ Ծանոթացանք իրար կողք կողքի աճեցրած «ձնեբեկ» կամ «ծնեբեկ» և «Լավանդա» կամ «Նարդոս» կոչվող բույսերին և էլի միմյանց կողքի աճեցրած տարբեր դեղաբույսերի։ Իմ հարցին, թե ինչու են նրանք կողք կողքի և ոչ առանձին առուներով, Տիգրան Խաչարյանը պարզաբանեց, որ Նարդոսի ուժեղ հոտը շփոթեցնում է վնասատու միջատներին, անգամ՝ վանում կրծողերին։ Այդ է պատճառը, որ այն հաճախ աճեցնում են  այլ բույսերի, մասնավորապես բանջարաբոստանային մշակաբույսերի կողքին:  Լավանդան վաղուց ի վեր օգտագործվում է բժշկության և օծանելիքի արտադրության մեջ։ Ձնեբեկն էլ աճեցնում են որոշ մշակաբույսերի կողքին, որոնք արտազատում են քիմիական նյութեր, որոնցից փախչում է ձնեբեկի բզեզը: Իր հերթին էլ, ձնեբեկի թուփն է օգնում նրանց լավ աճել: Ձնեբեկը, որն օգտագործում են որպես միզամուղ, պարունակում է վիտամիններ, սպիտակուցներ, ածխաջրեր, հանք, աղեր և այլն։

Տիգրանը մոտ երեք հեկտար դաշտի տասնմեկ հազար քմ-ը ցանել էր մեղրատու, անչափ օգտակար Վաղենակ (календула) դեղաբույս, վեց հազար քմ՝ դեղատնային երիցուկ, մնացածը դրանց միջև տարբեր դեղաբույսեր էին՝  տերեփուկ, անթառամ, զիվան/ ղանթափա, մարիամախոտ, ուրցադաղձ / զիզիֆոռա, պատրինջ / мелисса, սրոհունդ/ արևքուրիկ, խնկածաղիկ/օրեգանո, ուրց, դաղձ, մեղրախոտ, աբեղախոտ, չաման, էխինացիա և այլն։ Տիգրանը պատմում էր, որ աշխատանքների բուն սեզոնին գյուղում աշխատողներ գտնելը հանցագործություն է, դրա համար օգնական թիմն իր ընտանիքն է, հիմնական աշխատողը՝ ինքը։ Ամեն անգամ մի նոր փորձարկում է անում, երբեմն՝ տուժում ֆինանսապես, սակայն օգտվում է, քանի որ ձեռք է բերում նոր գիտելիքներ։ Քաղցր կարտոֆիլը՝ բաթատը, փորձարկել է այս տարի․ գնել է տաս կգ սերմ, ստացել սածիլներ և տնկել նպատակային՝ ընկերներից մեկի չիփսի արտադրության համար։ Հարյուր երեսունհինգ մ երկարությամբ երկու առու ձնեբեկ է աճեցրել։ Ունի աբեղախոտ, որին նա անվանում է կորոնավիրուսին հաղթող դեղ, քանի որ աբեղախոտն ունի թոքերը, խորխը, բրոնխները մաքրող, որովայնի ցավերը հանգստացնող, ճնշումը կարգավորող հատկություններ։ Այն գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում։ Բոլոր այն դեղաբույսերը, որոնք գրանցված են Կարմիր գրքում, գտնվելու վայրը Տիգրանը չէր ասում, որպեսզի իսպառ չվերանան։ Աբեղախոտը նա հավաքել է թույլատրելի հատվածներից և մեկ կգ տրամադրել «Արտեմիսիա» բնաբուժության կենտրոնին՝ դեղորայք պատրաստելու նպատակով։ Այսպես, Տիգրանը ոչ միայն ծանոթացնում էր մեզ դեղաբույսերին, այլ նաև փոխանցում էր իր փորձը։ Խոսում էր ոչ միայն խոտաբույսերի օգտակարության, նաև հակացուցումների մասին։ Օրինակ, մի քանի խոտաբույսերի խառնուրդը Տիգրանն անվանեց «ատոմային ռումբ», իհարկե, կարելի է համադրել, բայց քիչ քանակությամբ և միմյանց չհակասող դեղաբույսեր։ Անգամ մեզ հայտնի ուրցն ու նանան իրար խառնել չի կարելի, մինչդեռ հայտնի թեյ արտադրող ընկերություններ կամ Փակ շուկայի դիմաց դեղաբույսերի վաճառողքով զբաղվող անհատներ անգամ չեն գիտակցում, թե ինչ վնաս կարող են հասցնել գնորդին, ով վստահելով ձեռք է բերում միմյանց խառնած մի քանի տեսակի խոտաբույսեր։ Օրինակ, անթառամը միզամուղ է, ուրցը՝ ստամոքսի խնդիրներ ունեցողներին հակացուցված է, իջեցնում է ճնշում, արևքուրիկը բարձրացնում է ճնշումը, նանան, որը հայտնի է որպես ցավազրկող և թարմացնող միջոց,  հակացուցված է փորկապության դեպքում։ Դե դաղձը տղամարդկանց համար վնասակար է․ իջեցնում է իմունիտետը․․․

Մենք սովորեցինք ինչպես տարբերել դեղատնային երիցուկը մյուս երիցուկներից։ Դաշտում դեղաբույսերին ծանոթանալը լրիվ ուրիշ մշակույթ է, իսկ արդեն ծանոթ դեղաբույսերի օգտակարության,  օգտագործման ձևի և կիրառման նպատակների մասին տեղեկություն ստանալը, մեկ այլ։ Աղավնաձոր գյուղի դպրոցում՝ սահիկաշարի միջոցով Տիգրանը մանրամասն բացատրեց արդեն մեզ ծանոթ դեղաբույսերի մասին։  Փաստորեն, մենք պրակտիկայից եկանք տեսականի ու բավականին հետաքրքր և արդյունավետ ստացվեց։ Ընթացքում վայելում էինք մեր աչքի առաջ դեղաբույսերից թրմված երկու տեսակի թեյեր և անմիջապես՝ մեր երկար քայլած ոտքերի վրա, զգում դրանց հանգստացնող ազդեցությունը։ 

Եղանք նաև Տիգրան Խաչատրյանի չորանոցում, որտեղ չորացումն ապահովում է խոտաբույսի որակական հատկանիշները և անհամեմատ գերազանցում է բացօթյա եղանակով չորացրած արտադրանքի համային, գունային ցուցանիշներին:

Օրվա ավարտին, լինելով Խաղողի և Գինու դպրոցի ներկայացուցիչներ, մենք բաց չթողեցինք Աղավնաձոր գյուղի ամենալավ գինեգործի՝ Մխիթար Կարապետյանի գինին համտեսելու հրավերը։ Շնորհակալ ենք Տիգրան Խաչատրյանին և Մխիթար Կարապետյանին ՝ ինֆորմացիայով հագեցած և հաճելի օրվա համար։ Տիգրան Խաչատրյանի հետ մեր հաջորդ հանդիպումը օգոստոսի հինգին է՝ «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրում։ Հետևե՛ք մեզ, մեր տեսանյութերին՝ «Խաղողի և գինու դպրոցի» բլոգում։

Լուսանկարները՝ Նունե Խաչիկօղլյանի

Մեր ուսումնասիրած դեղաբույսերը

Ռեհան սրբազան

Շաքարեղեգի պլանտացիաներում աշխատող ստրուկները սնվում էին մեծ քանակի շաքարեղեգով, և նրանցից ոմանք տառապում էին արյան մեջ գլյուկոզայի բարձր պարունակությունից: Երկար փնտրտուքից հետո հայտնաբերվեց այն իջեցնող  բույսերի հավաքը, որը համարվեց Աստծո սրբազան պարգև։  Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ «ռեհան սրբազանը» արագ իջեցնում է արյան մեջ գլյուկոզայի բարձր մակարդակը։ Պարունակում է մեծ քանակի հակաօքսիդանտներ և եթերային յուղեր։ Խթանում է ենթաստամոքսային գեղձի բետա բջիջներին, որոնք պատասխանատու են օրգանիզմում ինսուլինի արտադրության համար` բարելավելով ինսուլինի սեկրեցիան։ Ռեհան սրբազանի ևս մեկ առավելությունն այն է, որ դրա օգտագործման դեպքում հնարավոր է քաղցր սննդի որոշ քանակի օգտագործում, առանց արյան մեջ շաքարի քանակի շեղման։

Լավանդա/ Նարդոս

 Հայտնի է նարդոսի ավելի քան 25 տեսակ։ Ծաղիկները ունեն յուղային գեղձիկներ, երկնագույն են, կապույտ, մանուշակագույն։ Նարդոսի որոշ տեսակներ (Lavandula spica, Lavandula latifolia և այլն) արժեքավոր եթերայուղային բույսեր են և վաղուց ի վեր օգտագործվում են բժշկության և օծանելիքի արտադրության մեջ։ Նարդոսի նեկտարն ու բուրմունքը շատ գրավիչ են մեղուների և թիթեռների համար: Բացի լավ մեղրատու լինելուց,  Նարդոսը պահանջկոտ բույս չէ, դիմանում է երաշին և հազվադեպ է վնասվում վնասատուներից: Այն արժեքավոր դեղաբույս է:

Զիվան /Ղանթափա

Չոր ծաղիկների եփուկը ժողովրդական բժշկության մեջ օգտագործում են շնչառական օրգանների հիվանդության ժամանակ՝ որպես խորխաբեր, ջերմիջեցնող, քրտնաբեր միջոցներ։

Սրոհունդ/ արևքուրիկ

Սրոհունդի սերմերի յուղը՝ կաթիլների ձևով, օգտագործել է մանկական պրակտիկայում՝ լսողության խանգարումների ժամանակ։ Այն ցավազրկող և միզամուղ է, այդ իսկ պատճառով այն օգտագործել է դժվար լավացող խոցերի և վերքերի, նստաներվի բորբոքումների ժամանակ և այլն։ Մ. Հերացին դեղաբույսն օգտագործել է ջերմերի և փորկապության ժամանակ, իսկ Ամիրդովլաթը օգտագործել է այրվածքների, դեղնուկի, դժվարամիզության, ուռուցքների, ջերմության բարձրացման, կոնքացավի ժամանակ և այլն։ 

Սրոհունդը համարվում է «99 հիվանդությունների դեղաբույս», օգտագործելով ռևմատիզմի,  թութքի, լյարդի հիվանդությունների, մաստոպաթիայի,  ստամոքսի քաղցքեղի և այլն։ 

Ուրց

Ամիրդովլաթը նշում է, որ դեղաբույսը առանձին կամ յուղի, գինու, մեղրի կամ այլ նյութերի հետ խառնած, բացում է օրգանների խցանումները, միզամուղ է, օգնում է դեղնուկին, զորություն է տալիս ուղեղին, ստամոքսին, կերակրի հետ ուտելուց օգնում է ատամնացավին, ասթմային, ուժեղացնում է տեսողությունը, մաքրում շնչուղիները, կանոնավորում է շնչառությունը, դուրս բերում կլոր և տափակ որդերը։

Դաղձ/անանուխ

Բժշկության մեջ դաղձն օգտագործվում է լեղապարկի և լյարդի հիվանդությունների ժամանակ։ Դրանից պատրաստված թուրմերը, եփուկներն ու դեղպատրաստուկներն օգնում են որոշ լեղաքարային հիվանդությունների դեպքում: Ժողովրդական բժշկությունը խորհուրդ է տալիս անանուխն օգտագործել կենտրոնական նյարդային համակարգի, սրտային հիվանդությունների, մանկական գեղձախտի (ռախիտի) բուժման համար։ Անանուխի թեյը բարելավում է մարսողությունը, կանխում սրտխառնոցը, նպաստում լեղարտադրմանը։

Աբեղախոտ

Պատրաստուկներն օգտագործվում են որպես արյան ճնշումն իջեցնող, արյունահոսությունը դադարացնող միջոց։ Որոշ տեսակներ պարունակում են ալկալոիդներ, եթերայուղեր, աղաղանյութեր և այլն։

Խնկածաղիկ/ օրեգանո

Բուժման նպատակով հիմնականում օգտագործվում է բույսի վերգետնյա մասը, երբեմն նաև արմատը։ Բույսը հավաքում են ծաղկման սեզոնում՝ դանակով կամ մանգաղով կտրելով վերգետնյա մասը (գետնից 5–10 սմ բարձրության վրա)։ Այն որպես դեղաբույս հայտնի է եղել դեռևս հին հռոմեացիներին, իսկ տարբեր երկրների ժողովրդական բժշկության մեջ կիրառվել է մաշկային զանազան հիվանդությունների՝ գորտնուկի, խոցի, քոսի, քաղցկեղի ժամանակ։ Կաթնահյութով բուժել են ոտքերի կոշտուկները, դեմքի պեպենները, տերևների փոշին ցանել են ինֆեկցված վերքերի վրա կամ այդ նպատակով անմիջապես օգտագործվել է թարմ տերևը։ Դեղաբույսը ջրաթուրմի ձևով օգտագործվել է լեղուղիների հիվանդությունների, գեղձախտի, ստամոքսաաղիքային տրակտի բորբոքումների, հատկապես լուծի ժամանակ։ Ջրաթուրմը համարվել է միզամուղ միջոց։

Ձնեբեկ / Ծնեբեկ

Ձնեբեկն ուշագրավ է ոչ միայն իր հիանալի համային հատկանիշներով, այլև
յուրահատուկ բաղադրությամբ: Նրա ընձյուղները պարունակում են մարդու
օրգանիզմի համար անհրաժեշտ բետա-կարոտին, կալիում, երկաթ, կալցիում, նատրիում, ֆոսֆոր,
պղինձ, մանգան և այլն։ Պարունակում են վիտամիններ, սպիտակուցներ, ածխաջրեր, հանքային աղերև այլն։ Դեղատու ծնեբեկի արմատները և մատղաշ ընձյուղները դեղամիջոց են.
պարունակում են ասպարագին ալկալոիդը, որը բարենպաստ է ներգործում
օրգանիզմի նյութափոխանակության պրոցեսների և նյարդային համակարգի վրա։

Հազրեվարդ / խնկունի /розмари

Հռոմեացիները համարում էին, որ այն ապահովվում է մահացածների խաղաղությունը և խնկունու փնջեր էին դնում գերեզմաններում, իսկ ճյուղերը վառում էին խնկի փոխարեն։ Աճեցնում էին պարտեզներում, հատկապես՝ վանքի շրջակայքում, ուր նաև դեղաբույսեր էին աճեցնում։ Միջին դարերում սկսեցին օգտագործել որպես բուժիչ բույս և համեմունք(հատկապես իտալական խոհանոցում) ոչխարի մսի հետ։ Ժողովրդական բժշկության մեջ բուժիչ նպատակով օգտագործում են տերևները։ Բույսի բուժիչ հատկությունները պայմանավորված են դրա մեջ պարունակվող բիոլոգական ակտիվ միացություններով՝ մասնավորապես թթուներով։

Բույսի թուրմը լեղամուղ է, ընդհանուր տոնուսը բարձրացնող և ցավազրկող։ Օգտակար է ուժերի անկման և նևրոզների ժամանակ։ Խմում են ասթմայի և վերին շնչառական ուղիների հիվանդությունների, վքնածության ժամանակ։

Բուլղարական ժողովրդական բժշկության մեջ խնկունու տերևների թուրմն օգտագործում են որպես մազաթափությունը կանխելու միջոց։ Վերջին տարիներին այն օգտագործում են արոմաթերապիայի մեջ։ Հոտն ունի հանգստացնող ազդեցություն և օգնում է դուրս գալ սթրեսային վիճակներից։

Տերեփուկ կապույտ

Դեղագործության մեջ օգտագործվում են կապույտ տերեփուկի (C․ cyanus) ծաղիկները։

Պատրաստուկներն օգտագործում են որպես հակաուռուցքային, հակաբորբոքային, լեղամուղ միջոց, նաև երիկամային քրոնիկական, նյարդային և այլ հիվանդությունների ժամանակ։  Բուժիչ նշանակություն ունեն ծաղիկները, որոնց թուրմն օգտագործվում է որպես միզամուղ, լեղամուղ, քրտնամուղ, հակաբորբոքային միջոց, ինչպես նաև թրջոցների ձևով՝ աչքի լորձաթաղանթի բորբոքման, արցունքահոսության ժամանակ:

Անթառամ

Պատրաստուկներն օգտագործում են՝ որպես լեղամուղ, միզամուղ, արյունահոսությունը դադարեցնող, հակաբորբոքային, գաստրիտի, ենթաստամոքսային գեղձի գործունեության խանգարման ժամանակ։ Թեյի ձևով օգտագործելիս, դեղնուկը վերանում է մի քանի օրում, ընկնում են ասկարիդները, որոնք ներկված են լինում ծաղկի դեղին գույնով։ Լավ արդյունք է տալիս լյարդի քաղցկեղի և խիթերի ժամանակ, բարձրացնում է ստամոքսահյութի թթվությունը, արյան մեջ նվազեցնում բիլիռուբինի և խոլեստերինի քանակները, չափերով փոքրացնում է մինչ այդ մեծացած լյարդը։

Թերապևտիկ լավ արդյունք է տալիս ծաղկաբույլի թուրմը ստամոքսի գործունեության խանգարումների, երիկամաքարային հիվանդության, երիկամների և միզուղիների բորբոքման ժամանակ, թեթևացնում է ցավերը սուր ցիստիտի, ցավոտ դժվարամիզության, նստաներվի բորբոքման ժամանակ։

Ուրցադաղձ / զիզիֆոռա

Պարունակում է եթերայուղեր։ Մեղրատու է։ Նրա թարմացնող եթերայուղը հայտնի է իր մաքրող և մանրէասպան հատկություններով և հրաշալի հավելում է մարմնի խնամքի միջոցներում: Այս  բույսը հայտնի է որպես կապույտ դաղձ։Ուրցադաղձի չոր տերևներից պատրաստվող թեյը նպաստում է մարսողությանն ու կանխում է բորբոքումները: Հայաստանում այն ստամոքսաղիքային ավանդական բուժամիջոցներից է: Այսօր գիտնականները փորձում են ստուգել, թե արդյոք ուրցադաղձի եթերայուղը կարող է կիրառվել սննդում որպես բնական պահպանող բաղադրիչ:

Չաման

Այն հարուստ է երկաթով, կալիցումով, նաև կալիումով, ֆոսֆորով ու մագնեզիումով: Ինչպես հայտնի է, երկաթը կարևոր դեր է խաղում իմունային համակարգի ամրացման հարցում: Դա առավել կարևոր է հղի կանանց, կերակրող մայրերի, ինչպես նաև դեռահասների համար, ում օրգանիզմում երկաթի անընդհատ համալրումը անհրաժեշտություն է:Հայտնի է մարսողական համակարգի վրա դրական ազդեցությամբ։Այն նաեւ ուղղակի ախորժակ է բացում։ Նաև արյան մեջ պակասացնում է շաքարի պարունակությունը և համարվում է հակադիաբեդիկ մթերք: Դրական ազդեցություններից են նաեւ ոսկոռների վրա դրական ազդեցությունն ու ամրացումը։

Մեղրախոտ

Մեղրախոտի տերևներն արտակարգ քաղցր են։ Մեղրախոտը
դրական է ազդում շաքարային դիաբետի, ճարպակալման, հիպերտոնիայի, իմուն համակարգի ամրապնդման, ստամոքսաղիքային ուղու, երիկամների, բերանի խոռոչի առողջ վիճակի պահպանման վրա, ունի հակատոքսիկ ազդեցություն, օրգանիզմից հեռացնում է ծանր մետաղները և ռադիոնուկլիդները, հակազդում է ծխախոտային և
ալկոհոլային կախվածությանը։

Պատրինջ / мелисса

Պատրաստուկներն օգտագործվում են ուռուցքների, ֆուրունկուլների, մարսողության խանգարումների, սրտի անբավարարության, թունավորումների ժամանակ, որպես համեմունք՝ խմիչքների, լիկյորների, օծանելիքի արտադրության մեջ։ Մեղրատու է։ Ավելին՝ այստեղ։

Էխինացիա

էխինացիայի պատրաստուկները բարձրացնում են օրգանիզմի դիմադրողականությունը ախտածին մանրէների նկատմամբ, հաջողությամբ կիրառվում է հակաբորբոքային, հակագրիպային, հակահարբուխային, հակաալերգիկ, հակավիրուսային նաև ցիստիտի, պրոստատիտի՝ շագանակագեղձի բորբոքման, նեֆրիտների ժամանակ: Օրգանիզմի դիմադրողականությունը բարձրացնելու համար կարող եք պատրաստել հետևյալ ոգեթուրմը. 10 գրամ կոճղարմատին ավելացնել 100 միլիլիտր 70 տոկոսանոց բժշկական սպիրտ, մութ տեղում պահել 14 օր, քամել: Ընդունել օրը 3 անգամ՝ 20-30 կաթիլից՝ ուտելուց 30 րոպե առաջ կես բաժակ գոլ ջրով: Ոգեթուրմը պահել սառնարանում: Հակացուցված է լեյկոզների եւ թոքերի տուբերկուլյոզի ժամանակ: Ամբողջական հոդվածը կարող եք կարդալ այս հասցեով ։

Դեղատնային երիցուկ

Ծաղկազամբյուղների թուրմն ու եփուկը, որպես հակաբորբոքային, քրտնաբեր, վարակազերծող միջոց, օգտագործվում են լուծի դեպքում, կոկորդի և լնդերի բորբոքումների, բերանաբորբի ժամանակ:Բույսի եթերային յուղը լավացնում է շնչառությունը, լայնացնում գլխուղեղի անոթները։

Սուր և քրոնիկ ստամոքսաբորբի, ստամոքսի խոցի, կոլիտի դեպքում կիրառվում է երիցուկի, վաղենակի, հազարատերևուկի խառնուրդը։

Վաղենակ

Պատրաստուկներն օգտագործում են վերքերի և խոցերի, ստամոքսի, 12-մատնյա աղիքի, լյարդի և լեղապարկի, սրտային հիվանդությունների, արյան բարձր ճնշման, ուռուցքների, շնչուղիների բորբոքման և այլ դեպքերում։ Թուրմն ունի հականեխիչ և հակաբորբոքային հատկություններ։

Մոշի տերև

Տերևը պարունակում է վիտամիններ, օրգանական թթուներ, դաբաղանյութեր և այլն։ Բուժիչ նպատակներով հավաքվում են ծաղկման շրջանի սկզբում։ Տերևի եփուկն ունի քրտնամուղ, խորխաբեր, հանգստացնող, կապող, հակաբորբոքային հատկություն։ Կիրառվում է ստամոքսաբորբի, ներքին արյունահոսության, նյարդային անհանգստության, մրսածության, հևոցի, հիպերտոնիայի, աթերոսկլերոզի, ստամոքսի խանգարման դեպքում։

Արմատն ունի միզամուղ հատկություն։

Մարիամախոտ

 Օգտագործվում է հիպերտոնիայի, փորլուծության դեմ, ունի հակաբակտերիալ, հակաբորբոքիչ ազդեցություն, օգտագործվում է շաքարախտի դեպքում։ Մայրամախոտն անհրաժեշտ է օգտագործել զգուշությամբ, քանի որ այն թունավոր է լյարդի և երիկամների համար։

Գինեգործության արժեքների գնահատումը և Այգեգործների ակումբը՝ «Արմենիա Վայն» ընկերությունում

Էկոլուր TV-ի հաղորդումը՝ Այգեգործական ակումբի ուսումնահետազոտական ճամփորդության մասին

21. 07.2020 թ․

Այգեգործների ակումբն ամեն շաբաթ ուղևորվում է Հայաստանի տարբեր մարզեր՝ մասնավորապես խաղողի և պտղատու այգիներ, տնկարաններ՝ բացահայտելու հայրենիքի բազմադարյա պատմություն ունեցող այգեգործության և գինեգործության գաղտնիքները։ Այս անգամ ակումբը հյուրընկալվեց «Արմենիա Վայն» ընկերության գինեգործարան և այգիներ, որոնք գտնվում են Հայաստանի խաղողագործական շրջաններից մեկում՝ Արագածոտն մարզի Սասունիկ գյուղում։ Այս հրաբխային տարածաշրջանում ամենաբարձր կետը գտնվում է ծովի մակարդակից 4090 մետր բարձրության վրա՝ ստեղծելով խաղողագործության համար ամենաբարենպաստ պայմանները։

Գործարանն արտադրում է դասական կարմիր, սպիտակ և վարդագույն գինիներ, խաղուն գինիներ, դեսերտային գինիներ, ինչպիսին է Մուսկատը և մրգային նռան գինի, սակայն այս գերազանց գինիների գովքը թողնենք դրանք համտեսողներին, իսկ մենք անդրադառնանք մեր ստացած արժեքավոր տեղեկատվությանը, որի համար շնորհակալ ենք  մեզ ուղեկցող բարձրակարգ մասնագետներին` Արտակ Ղարաքեշիշյանին և Տաթևիկ Սողոմոնյանին, ովքեր մանրակրկիտ և մատչելի ներկայացրեցին այգիների պատմությունը, խնամքը և մեզ անհրաժեշտ տեղեկատվությունը։

Քայլեցինք առաջին այգու մոտով, որը տնկվել է 2017 թ-ին։ Չորս հեկտար մակերեսով այգին օրգանական  էր՝  համալրված ֆրանսիական խաղողի Կաբերնե ֆրան և Մերլո սորտերով։ Ինչու՞ ֆրանսիական։ Որպեսզի հասկանալի լինի՝ աշխարհով մեկ տարածված ֆրանսիական սորտերը ինչպե՞ս կհարմարվեն Հայաստանյաց բարձրավանդակին, ինչպե՞ս կդրսևորվեն որպես խաղող և որպես գինի։

Կանգ առանք 2019 թ-ին ստեղծված այգու մոտ, որտեղ տնկված են Կաբերնե ֆրան, Կաբերնե Սովինիո, Սիրա և Պտի Վերդո ֆրանսիական սորտեր, որոնք հենց առաջին տարին բերք են տալիս, քանի որ տնկվում են պարարտացված։ Ձմռանն այս չորս հեկտար մակերեսով այգին՝ իր 16.000 վազով, այգեթաղ է արվում կամ ծածկվում վուշե կտորով, որպեսզի չցրտահարվի։ Սակայն անցյալ տարի այգեթաղ անելու փոխարեն օգտագործվել է բնական կոմպոստ։ Վազերը փոքր էին և նրանց պառկեցնելու իմաստ չկար, բացի այդ արմատակալի վրա պատվաստված վազերն այգեթաղի ժամանակ հաճախ վնասվում են։ Այդ իսկ պատճառով կոմպոստն ավելի հարմար էր։ Կոմպոստի ջերմությունը պահպանում է վազերին և թույլ չի տալիս ցրտահարվել։ Խաղողի չանչն ու կուտը՝ հիսուն-հիսուն հարաբերությամբ,  հավաքվում և մեկ տարի անց, երբ այն հնանում է, խմորումն ավարտվում է, սերմային աճը՝ նունյպես, այլևս ջերմություն չի հաղորդում, չի վառում, դառնում է առանց քիմիական բաղադրության կոմպոստ և խաղողի վազի համար կատարում է վերմակի դեր։

Խմորման փուլը կոչվում է բակտերիալ փուլ, որի ժամանակ ջերմաստիճանը պահվում է 70 աստիճանին մոտ։ Պետք է ջերմաստիճանը չիջնի մինչև վաթսուն, որպեսզի բոլոր բակտերիաները և քիմիկատներից մնացած մնացորդներն այրվեն-վերանան։ Հաջորդ փուլը սնկային փուլն է, որի ժամանակ այրվում են թե՛ սերմնահատիկները և թե՛ փայտի մնացորդները, հետո, վերջին փուլում՝ 40 աստիճան ջերմաստիճանում, հարկավոր է շարունակաբար խառնել կոմպոստը, որպեսզի այն չնեխի և խմորվի։ Վերջնական փուլից հետո կոմպոստն ուղարկվում է անալիզի՝ հասկանալու համար արդյոք ազատվե՞լ ենք բոլոր քիմիկատներից, և եթե այո, ուրեմն կոմպոստն օրգանիկ է, մաքուր է, կարող ենք այն կիրառել այգիներում։ Եթե մաքուր չէ, ապա կկիրառվի ոչ օրգանական այգիներում։ Այսպես ստանում ենք ոչ ազոտական, ոչ ֆոսֆորական և ոչ կալիումական, այլ՝ բնական, հումուսային պարարտանյութ։ Կոմպոստն օգտագործվում է այգեթաղ անելիս, որը միևնույն ժամանակ նաև պարարտացնում է հողը։ Այգեթաղ անելիս ծածկվում է վազի երկու աչքը, որպեսզի ցրտահարության դեպքում հնարավոր լինի վազը փրկել։ Փատորեն, առաջնային նպատակը ոչ թե բերքը, այլ վազը փրկելն է։

Բարձրացանք դիտակետ և փոքրիկ քննարկում ունեցանք կրթահամալիրի չորս հեկտար այգու գեոդեզիական քարտեզի ուսումնասիրության շուրջ, որի գծագրերը վերցրել էինք մեզ հետ։ Այն ներկայացնում ենք ռադիոնյութի տեսքով։

Դիտակետից խաղողի համաչափ այգիներին նայում էինք հաճույքով, լսում ուղեկցողին, վայելում միջանցիկ քամին՝ ամառվա շոգ եղանակին։ Ինչպես իմացանք, այգիներն օրգանական էին, ոռոգումը՝ կաթիլային։ Ինչու՞մն է կայանում օրգանականի հիմքը։ Ո՞րն է ավանդական և օրգանական մշակման տարբերությունը։ Ավանդական մշակման դեպքում օգտագործվում են քիմիական ներազդող սրսկման նյութեր, այսինքն անցնում են տերևի մեջ և բուժում բույսը։ Իսկ օրգանականի իդեան կայանում է նրանում, որ ոչ թե թողնում ենք բույսը հիվանդանա, նոր բուժենք, այլ կանխում ենք հիվանդությունը։ Օրգանական սրսկման նյութերը հանդիսանում են կոնտակտային, այսինքն՝ ինչպիսիք արևայրուքի քսուկներն են։ Մենք քսում ենք մաշկին և պահպանում մաշկը՝ արևայրուքից։ Նույն կերպ օգտագործվում են սրսկման նյութերը՝ տերևները, վազը և խաղողը պաշտպանելու հիվանդությունից։ Դա է պատճառը, որ տաս կամ տասնհինգ օրը մեկ թարմեցվում է սրսկումը ՝ կախված սրսկման նյութի մաշվածքից։ Ինչքան շատ է մաշվել, այնքան ավելի մոտ է սրսկման օրը։ Այգիներում ագրոնոմներն ավելի հաճախ են ստուգումներ իրականացնում տասն օր անց։ Առատ անձրևները մաքրում են սրսկած նյութերը, ուրեմն կարելի է տասն օր անց նորից սրսկել։ Ինչու՞ տասից-տասնհինգ օր։ Որովհետև այդ ընթացքում կարող են դուրս գալ նոր տերևներ, որոնք պաշտպանված չեն և նրանց նույնպես հարկավոր է սրսկել։ Երեքից չորս տերև ձևավորվելուց հետո նորատունկ այգիներում սկսվում են սրսկումները, քանի որ նրանք անպաշտպան են և վտանգ կա հիվանդանալու։ Չնայած որ ոչ օրգանական այգին նույնպես մեծ խնամք և հետևողականություն է պահանջում, օրգանական այգին միևնույն է, ավելի նուրբ է։ Եթե ոչ օրգանիկի դեպքում մենք կարող ենք կիրառել հերբեցիդ և ազատվել բոլոր մոլախոտերից ու սպասել, թե երբ է խաղողը հասունանալու, ապա օրգանիկի դեպքում վազի տակի հատվածի համար չի կարող կիրառել ոչ մի քիմիկատ։ Անգամ վազերը խնամվում են մեխանիկորեն՝  ձեռքով, որի մշակումն ավելի շատ աշխատանք է պահանջում։ Օրգանիկի պարարտացումը նույնպես ավելի մեծ ուշադրություն է պահանջում, քան ոչ օրգանիկի դեպքում։ Տնկման ժամանակ օգտագործվում է մի տեսակի կոմպոստ, խնամքի ժամանակ՝ մի այլ տեսակի։ Որպես խնամքի կոմպոստ՝ կիրառվում է այն, ինչ կա այգում։ Էտից մնացած շիվերն աղում, սարքում են թեփ, հետո գինեգործությունից մնացած մնացորդները մի քանի անգամ խառնելով, խմորելով ստանում են կոմպոստ։

Ինձ համար  հետաքրքիր բացահայտում էր այն, որ Սուպեր Պրեմիում գինի ստանալու համար հարկավոր է խաղողի բերքի բեռնվածությունը հասցնել մինիմալի։ Օրինակ, մի վազից կարելի է ստանալ 15 կգ խաղող, բայց եթե նույն վազի բերքը հասցնենք մեկ կգ-ի, այսինքն՝ քսան-քսանհինգ ճութ քաղենք-թափենք, որը կոչվում է կանաչ քաղ, ապա կստանանք որակապես բարձր գինի։ Կանաչ քաղն իրականացվում է ծաղկումից հետո, գունաթափումից առաջ, երբ հատիկները հասնում են սիսեռահատիկի չափի։ Հեռացման ճութերն ընտրում են հետևյալ սկզբունքով՝  հեռացվում են ճութի խիտ և նոսր ձևավորումները։ Խիտի դեպքում խոնավությունը ներսում հիվանդության բուն կարող է լինել, իսկ նոսրի դեպքում այն բերքի քանակը չի ստացվի, որը հարկավոր է։ Կոնյակի արտադրության համար բեռնվածությունը քչացնելը պարտադիր չէ․ այն կոնյակի որակի վրա չի ազդում։

Քայլեցինք դեպի ջրամբար, որը Քասախ գետի և ջրանցքի ջուրն էր և ոռոգում էր «Արմենիա Վայն»-ի այգիները, սակայն ինչպես տեղեկացանք, ջրամբարը կենսաբանական մաքրում չէր իրականցնում, ուստի, իմ կարծիքով, Հայաստանում օրգանական որևէ բան աճեցնել չենք կարող այնքան ժամանակ, քանի դեռ ոռոգման ջրանցքներում մուտք ունի կոյուղին։ Սա իմ հետևությունն է, չնայած մասնագետները հավաստիացնում են, որ նախքան ջրամբար լցվելը ջուրը երեք տեսակի մաքրման է ենթարկվում։ Ցանցերի շնորհիվ նախ կենցաղային մեծ աղբից ենք ազատվում, հետո՝ մանր և վերջում՝ պոմպակայանում ավելի մանր աղբն է զտվում, որպեսզի կաթոցիկները չխցանվեն։ Կաթոցիկներով խողովակները նույնպես ունեն ֆիլտրեր, որոնք շերտավոր են՝ ինքնալվացվող և դիսկավոյ (սկավառակային), որոնք բավականին մարքում են ջուրը։ Մասնագետները հավաստիացնում են, որ ջրի որակի բարձրացման մասին վկայում են նաև  անալիզները։ Նրանք նաև հավելեցին, որ կենսաբանական մաքրման լճակի  պահանջարկ ներկայացնում են նաև եվրոպական երկրները, ուստի նման պլաններ իրենք նույնպես ունեն մոտ ապագայում։

Ինչու՞ համար են խողովակի վրայի կաթոցիկները և ի՞նչ միջվազային հեռավորություն են պահանջում։ Վազերը տեղադրված են մեկ մետր, երեսուն սմ հեռավորության վրա, իսկ ամեն վաթսունհինգ սմ հեռավորության վրա՝ վազերի մեջտեղում, կաթոցիկներն են, որոնք ջրում են վազը երկու կողմից, որպեսզի արմատային մասը տարածվի դեպի ջուրը։ Ի դեպ, խաղողի արմատը կարող է խորանալ մինչև տաս մետր՝ կախված աղբյուրի խորությունից։ Չորային պայմաններում, մինչև վազը հասնի աղբյուրին, կարող է չորանալ, այդ իսկ պատճառով կաթիլային ոռոգումն ավելի արդյունավետ է։

Տարածքում մեր ուշադրությունը գրավեցին վարդերը, որոնք ոչ միայն գեղագիտական նպատակով էին տնկված, այլև խորհրդանշական էին։ Ըստ լեգենդի՝ Եվրոպայում, շարքերի առաջ դնում են վարդեր, որոնք զգայուն լինելով, առաջինն իրենք են իրենց վրա վերցնում հիվանդությունները։ «Սակայն իրականում վարդի, ինչպես ցանկացած բույսի հիվանդություններն այլ են և վարդը որպես խաղողի հիվանդության ինդիկատոր չի կարող հանդես գալ»-մեկնաբանում է Տաթևիկ Սողոմոնյանը։

Մեր ուշադրությունը գրավեց պոմպակայանը, որն ուներ անտենաներ, որոնցով կարելի է ոռոգում կազմակերպել քաղաքից՝ հեռակառավարման վահանակով։ Արտակ Ղարաքեշիշյանը հեռախոսով միացրեց ոռոգման համակարգը, որն ավտոմատ կերպով քսանհինգ րոպե ոռոգելու էր միայն ութ ու կես հեկտար նորատունկ այգիները։ «Կաթիլային ոռոգման համար պոմպակայան ունենալը միանշանակ պարտադիր է։ Խողովակները ցանկալի է սև չլինեն, քանի որ ցերեկվա շոգին խողովակներում ջուրը տաքանում է»։

«Արմենիա Վայն» ընկերությունը մեզ համար անչափ կարևոր խորհրդատվություն իրականացրեց։ Հաճելի է, երբ այնպիսի ընկերություն է կիսվում փորձով, ով խորհրդատվություն է ստանում այնպիսի գինեգործական ընկերության մասնագետի կողմից, ինչպիսին է Բորդո Վինեայի՝ Ֆրանսիայում օրգանական ամենամեծ արտադրություն ունեցող ընկերության գլխավոր գինեգործ և տնօրեն Ժան Բատիստ Սուլան։ Աշխարհին է հայտնի, որ Ֆրանսիան շարունակում է համարվել գինեգործության օրրան, իսկ Բորդոյի ռեգիոնը՝ «գինեգործության Վատիկան» մեր օրերում։ Ուստի, այսօրվա մեր ուսումնական ճամփորդությունը՝ «Արմենիաա Վայն», ավելի տպավորիչ էր հենց ա՛յս համեմատության մեջ։

 

 

 

 

Անհատականացված մասնագիտական զարգացում` տանը

Հեղինակ՝ Բրիջիտ Սթեգման

Աղբյուրը՝ Personalized Professional Development at Home

16-ը հուլիսի, 2020 Edutopia

Ամառն ուսուցիչների հանգստի և վերալիցքավորման, բայց նաև անհատականացված մասնագիտական զարգացման շրջանն է: Գարնանային հեռավար դասավանդման շրջանից հետո առիթ եմ ունեցել տնից մասնակցելու մասնագիտական զարգացման դասընթացին և ինձ դուր է եկել դրա ընձեռած հարմարավետությունը և աշխատանքի կազմակերպման ճկունությունը: Վիրտուալ տարածքում հասանելի են մասնագիտական ուսումնառության բազմաթիվ հնարավորություններ՝ ուսուցողական ռազմավարության վրա հիմնված նյութերից մինչև սոցիալականն ու հուզականը՝ ներառելով և բազմազանություն և հավասարություն:

Անհատականացված մասնագիտական զարգացման առավելություններից մեկն այն է, որ այն հեշտությամբ կարելի է անհատականացնել ՝ ըստ յուրաքանչյուր ուսուցչի նպատակների և կարիքների: Որոշ ուսուցիչների համար ուշադրության կենտրոնում կարող են լինել ուսուցանելու ռազմավարությունները։ Մյուսների համար դա կարող է լինել նոր տեխնոլոգիաները կամ մշակութային առումով համապատասխան դասավանդումը։

Տնային պայմաններում անհատականացված մասնագիտական զարգացման մեկ այլ առավելություն է բյուջեի համար բարենպաստությունը։ Այս ամռանը կան բազմաթիվ անվճար մասնագիտական զարգացման ծրագրեր, որոնք ճկուն են և կարող են կատարելապես հարմարեցվել ուսուցիչների գրաֆիկին։

Մասնագիտական զարգացման ձևաչափերը՝ տանը

Մասնագիտական ուսումնառությունը կարող է շատ ձևեր ունենալ: Վեբինարներն ու փոդքասթները (համացանցում տեղադրված ձայնագրություններ՝ հասանելի ներբեռնման համար) առաջարկում են մեծ ճկունություն: Որոշ վեբինարներ կենդանի հեռարձակմամբ են և հնարավորություն են տալիս ներկայացնողներին առցանց հարցեր տալ, բայց շատ վեբինարներ ձայնագրվում են, ինչը ուսուցիչներին հնարավորություն է տալիս դրանք դիտել իրենց ուզած ժամանակ։

Solution Tree– ն առաջարկում է վեբինարներ՝ ամբողջ ամառվա ընթացքում: Որոշ վեբինարներ կենտրոնանում են տեղեկատվությունը տրամադրող կրթական փորձագետի, իսկ մյուսները՝ գրքերի ուսումնասիրության վրա:

Գոյություն ունեն գրքերի ուսումնասիրություններ այն թեմաների վերաբերյալ, ինչպիսիք են՝ նյարդաբանագիտության առաջխաղացումների կիրառումը, ուսանողների նվաճումները  բարելավելու համար ուսուցողական ռազմավարությունը տարբերակելը, մշակութային գնահատական ստեղծելը, դասավանդման մեջ կարեկցանքի ներառումը և ուսուցիչներին ինքնազարգացման ծրագրի մշակման հարցում օգնելը:

Գրքերի ուսումնասիրություններ

Գրքերի ուսումնասիրությունները թույլ են տալիս համագործակցային հնարավորություններ ստեղծել: Այս ամառ «Քորուին հրատարակչություն»-ը հյուրընկալում է Քեմփ Քորվինին ՝ առցանց գրքերի ակումբ մանկավարժների համար: Գրքերի յուրաքանչյուր ակումբ կհանդիպի չորս անգամ, տարբեր ժամանակներում։ Այնտեղ տարբեր գրքերի ընտրանի կա։ Բացի այդ, Քորվինն ունի ինը տարվա արժեքավոր վեբինարներ, որոնք ընդգրկում են թեմաների լայն տեսականի, որը ներառում է փոքր խմբակային ուսուցում, խորացված հիմունքներով մաթեմատիկայի ուսուցում, տրավմա, փոխակերպվող ուսուցում, աջակցության բազմաշերտ համակարգեր, հավասարություն, վիզուալ ուսուցում և ուսուցիչների աշխատանքի արդյունավետություն:

Փոդքասթներ (վեբինարների ներբեռնվող ձայնագրություններ)

Եթե ձեզ հետաքրքրում են փոդքասթներ, հրատարակիչ Հեյնիմենը մի շարք փոդքասթներ է առաջարկում իրենց կայքում: Ներկայացված փոդքասթի որոշ թեմաներ ներառում են ռասսայական խտրականություն, բարձրաձայն ընթերցողների համար ճիշտ գործիքներ գտնելը, հեռավար մաթեմատիկայի ուսուցում և ինտերակտիվ ընթերցանության հրահանգների ստեղծում:

Սոցիալական մեդիա

Սոցիալական մեդիան նաև ընդգրկում է առցանց ուսուցման բազմազան հնարավորություններ: Այն կարող է ներառել Ֆեյսբուքի ուղիղ եթերների շարք՝ ձեր սիրած կրթական հեղինակներից մեկի հետ, Թվիթերում հարցուպատասխանի շարք՝ առցանց ուսուցում համայնքի հետ կամ Ինստագրամի միջոցով այլ ուսուցիչների հետ գրքի ուսումնասիրություն: Discovery Education-ի ֆեյսբուքյան էջը ուսուցիչների համար բազմաթիվ ռեսուրսներ է առաջարկում հետևյալ թեմաների շուրջ ՝ STEM- ից (science, technology, engineering and mathematics-գիտություն, տեխնոլոգիա, ճարտարագիտություն և մաթեմատիկա) մինչև սոցիալական և հուզական ուսուցում: Նրանք նաև առաջարկում են «Ֆեյսբուքյան ուղիղ եթերով անաչառ զրույցներ», կենդանի հեռարձակմամբ վեբինարների շարք, որը կենտրոնացած է «Հավասարությունը կրթության մեջ» թեմայի վրա: Այս նիստերը կվերսկսվեն օգոստոսին: Այս գարնանից արխիվացված եթերաշրջանները հասանելի են այստեղ՝  archived sessions:

Հարցեր, որոնք պետք է տալ՝ նախքան որոշելը, թե ինչ պետք է անել

Երբ ուզում եք որոշել, թե որ տեսակի անհատական մասնագիտական զարգացմանը կցանկանայիք մասնակցել այս ամռանը, ինքներդ ձեզ հարցադրեք հետևյալը․

• Որո՞նք են կրթական այն ոլորտները, որտեղ ես ուզում եմ աճել: Ամառվա ընթացքում մասնագիտական զարգացման այս դասընթացները կօգնե՞ն բարելավել իմ պրակտիկան:
• Ինչպե՞ս է այս մասնագիտական զարգացումը բարելավելու իմ կրթությունը և օգուտ բերելու իմ սովորողներին: Արդյո՞ք իմ սովորած ռազմավարությունները հեշտությամբ կիրականացնեմ: Ինչպե՞ս կարող եմ ստանալ աջակցություն, երբ այն ինձ անհրաժեշտ է:
• Ինչպիսի՞ն կլինի իմ դասարանը, երբ ես իրականացնեմ իմ սովորած ռազմավարությունները: Արդյո՞ք ուսանողները կներգրավվեն և ուսուցումը կբարելավվի:
• Ինչպե՞ս իմ նոր հմտություններն ու գիտելիքները կվերածվեն կարողությունների, երբ վերադառնամ դասարան:

Կան բաներ, որոնք կարծում եմ կարևոր է հիշել անհատականացված մասնագիտական զարգացման մասին. նախ`հիշեք, որ ինքնուրույն մասնագիտական զարգացումը շատ օգտակար է անհատ ուսուցիչների համար, բայց դա բավարար չէ դպրոցական լայնամասշտաբ փոփոխությունները կյանքի կոչելու առումով:

Հաջորդը, ամառվա ընթացքում մտածեք գործընկեր գտնելու մասին` գաղափարներ մշակելու և նոր սովորած բաներով նրա հետ կիսվելու, փոխանակվելու համար։ Դա կարող է լինել մեկը, ում հետ ներկայումս աշխատում եք կամ ինչ-որ մեկը, ում հետ հանդիպել եք առցանց ֆորումի միջոցով: Ունենալով ինչ-որ մեկին՝ փոխանակելու գաղափարներ, դուք կկարողանաք մտածել այն մասին, թե աշնանը ինչպես եք իրականացնելու փոփոխությունները ձեր դասարանում:

Վերջապես, փորձեք սահմանափակել ձեր էկրանի արջև լինելու ժամանակը, որպեսզի չափից շատ չընկղմվեք և բաց չթողնեք ձեզ անհրաժեշտ հանգիստը վայելելը։

 

 

 

Անգլերենից հայերեն է թարգմանել Հայկուհի Հովհաննիսյանը

 

Աղբյուրը՝ Personalized Professional Development at Home

Հրաշալի ամառ, Ագարակ, մարզումներ

Աներևակայելի է Երևանում Ագարակ ուենալ և մեծով, փոքրով, ուսուցչով, սովորողով մարզվել փափուկ, կանաչ խոտածածկին, հետո լարված հոդերն ու մկանները թուլացնել՝ ձիավարությամբ, լողով և ջրախաղով։

 

Իմ դիտարկումը՝ օտար լեզվի չափորոշիչների և ծրագրերի մշակման վերաբերյալ

Մանկավարժության խնդիրն է սահմանել «Ինչ սովորեցնել» և «Ինչպես սովորեցնել»։ Առաջինը վերաբերում է կրթության բովանդակությանը, երկրորդը՝ ուսուցման մեթոդին։ Ուսումնասիրեցի (Օտար լեզուներ)-ի հագեցած փաստաթուղթը՝ չափորոշիչների և ծրագրերի մշակման վերաբերյալ։ Պահանջները շատ էին, քիչ չէին։ Հիանալի կլինի  այս չափորոշիչները թղթին գրված չթողնել, ուստի զուգահեռ հարկավոր է այսպիսի մանրակրկիտ ձևով շարադրել «Ինչպես սովորեցնել»-ը՝ ի նկատի ունեմ ինչպիսի ուսումնական ձեռնարկներ, դասագրքեր, ուս․ փաթեթներ ստեղծել, որոնցով ուսուցիչը տարեվերջում կկարողանա համապատասխան արդյունք գրանցել։ Ներկայիս պետական դասագրքերում հարկավոր է բովանդակային մեծ փոփոխություններ իրականացնել։ «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրում հեղինակ-ուսուցիչները իրենք են ստեղծում ուսումնական նյութերի փաթեթները, որոնք անցնում և հաստատվում են մանկավարժական լաբորատորիայի կողմից։ Օտար լեզվի ուսուցման փաթեթներն ամեն տարի թարմացվում են,  քանի որ լեզուն կանգուն չէ, այն անընդհատ զարգանում է, համալրվում և փոփոխվում։ (Փաթեթներին կարող եք ծանոթանալ կրթահամալիրի մեդիագրադարանում և ուսուցիչների բլոգներում)։

Ինձ ետաքրքրիր է ուսումնասիրել առաջադեմ երկրների հանրակրթության չափորոշիչները, համեմատել, ուսումնասիրել արտերկրում հայ երեխաների առաջադիմությունը։ Ո՞րն է այն բանալին, որ բոլորովին անծանոթ լեզուն հայ երեխան մեկ տարում ավելի լավ է տիրապետում քան Հայաստանում՝ ութ տարի լեզուն սովորելուց հետո։ Բնականաբար առաջինը նպաստում է օտարալեզու միջավայրը, բայց դա կարող է բանավոր խոսքի վրա ունենալ մեծ ազդեցություն։  Բանավոր խոսքը իշխում է գրավոր խոսքի վրա․․․

Այգեգործների ակումբը՝ Արամի տնկարանում․ Աշտարակ, գյուղ Փարպի

14.07.2020

Լուսաբանում է Էկոլուր TV-ին

    Այգեգործությունը, խաղողագործությունը գյուղատնտեսական արտադրության ճյուղ է, որը ժրաջանորեն ուսումնասիրում է «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրի Այգեգործական ակումբը։ Ինտենսիվ կերպով, ամեն շաբաթ ուսումնահետազոտական ճամփորդություններ է կազմակերպում տարբեր տնկարաններ՝ յուրարմատ կամ պատվաստված այգիներ, հետաքրքրվում խաղողի վազի և այլ բերքատու ծառերի մշակմամբ։ Ակումբը ձեռք բերած գիտելիքները կիրառում է կրթահամալիրում՝ իր ստեղծած տնկարաններում, ավելացնում նոր տնկարաններ, որպեսզի ստացված բերքը մատակարարի կրթահամալիրի «Խաղողի ևԳինու դպրոց»-ին՝ որպես գինու արտադրության համար անհրաժեշտ հումք և խաղողագործությամբ, պտղաբուծությամբ, բուսաբուծությամբ խթանի արտադրական ուսուցումը։

Այգեգործական ակումբի գործուղումն այս անգամ «Արամի տնկարան»-ն էր՝ Աշտարակի Փարպի գյուղում։ Խումբն իր առաջին կանգառը կատարեց ճանապարհին ձգվող խնձորի այգիներից մեկի մոտ, որտեղ աճում էին Այդորեդ, Գոլդեն, Գլոստեր, Մոկսի և այլ սորտեր։ Հետաքրքրվեցինք խնամքի եղանակներից՝ տնկում, էտում, ոռոգում, պարարտացում, պայքար վնասատուների, հիվանդությունների և մոլախոտերի դեմ և այլն։ Նկատեցինք, որ այգին մի փոքր հիվանդ է, ունի նաև էտելու կարիք, որը կբարձրացներ վնասատուների դեմ պայքարի արդյունավետությունն ու բերքի որակը։ Իմացանք, որ այգին հիմնադրվել է Խորհրդային տարիներին, ծառերը մեկ ու կես մետր հեռավորության վրա էին։ Այգեպանը նշեց, որ անձևների առատության պատճառով այս տարի քոսը խեղդել է ծառերին՝ ոչ միայն իրենց մոտ, այլ նաև տարածաշրջանում, որն էլ ազդել է բերքի որակի վրա։ Նա նշեց, որ այգու ոռոգման համակարգը կփոխվի կաթիլայինի, երբ մի քանի տարի անց տարիքն առած ծառերը փոխարինվեն երիտասարդ տնկիներով։ Ծառերը կտնկվեն միմյանցից երկու մետր հեռավորության վրա։ Հողը, որը բավականին լավն է, կօգտագործվի ավելի ռացիոնալ և այգին կմշակվի առաջավոր եղանակներով։

Երկրորդ կանգառը «Արամի տնկարան»-ն էր՝ ութ տարեկան, մեկ ու կես հեկտար տնկարանով, չհաշված այգիները։ Արամ Խալափյանը՝ տնկարանի տերը-այգեգործը, մեզ հյուրընկալեց պաղպաղակով, սուրճով, ուշադիր լսեց մեր ակնկալիքների մասին, հասկացավ, որ գործ ունի զինված հետաքրքրասերների հետ, ովքեր պատրաստ են կլանել մասնագիտական յուրաքանչյուր տեղեկատվություն, փորձ։

«Արամի տնկարան» այցը սկսվեց այգու սկզբնամասում աճած վայրի ծիրանենու մոտից, որի տակ թափված ծիրանի կորիզները ետդարձին հավաքեցինք՝ աշնանը կրթահամալիրի տնկարանում աճեցնելու նպատակով։

Հաջորդը մեր ուշադրությունը գրավեցին գաճաճ կամ ցածրաճ ընկուզենիները՝  6-7 տարեկան, որոնք Արամ Խալափյանը դիտավորյալ՝ ցուցադրական, տնկել էր միմյանցից երկուսուկես մետր հեռավորության վրա։ Պարզվում է՝ այս օրինակով այգեպանը մարդկանց ցույց է տալիս, որ այդ հեռավորությունը շատ քիչ է, մինչդեռ շատ տնկի վաճառողներ հաճախորդներին հորդորում են ընտիր այգի ունենալու համար ընկույզի ծառեր տնկել երկուսուկես մետրի վրա։ «Անգամ խնձորենիների համար դա բավարար հեռավորություն չէ»,-բացատրում էր Արամ Խալափյանը։ 

Մեզ շատ հետաքրքրեց Վիրջինյան խուրման, որը Միացյալ Նահանգներից ուղարկել էր Արամի ֆիզիկ ընկերը, ով աշխատում էր Նահանգների տնկարաններից մեկում։ Արամը Վիրջինյան խուրման համեմատեց Կովկասյան վայրի խուրմայի հետ և կատակով ավելացրեց՝ երևի ժամանակին ինչ որ մեկը  այստեղից Վիրջինիա է տարել խուրման և անվանել Վիրջինյան խուրմա։ Այս ծառի առանձնահատկությունն այն է, որ դիմանում է մինուս երեսունհինգ աստիճան ջերմաստիճանում։

Մեկ այլ ուշագրավ ծառի կողքով անցնելիս Արամ Խալափյանն ասաց, որ սա իր ստեղծած՝ «ամորտիզատորով» ծառն է, այն ծուռմռտիկ է՝ դիմագրավելու քամինեին։ Մինչդեռ մենք լուրջ ուսումնասիրում էինք արտասովոր ծառը, այգեպանը տվեց իրական մեկնությունը։ Տնկարանում ծառը տիզ էր ընկել։ Տզերն այնքան շատ էին, որ ծառը դրանից դեֆորմացվել էր։ Նկատելով տարբերվող ծառը՝ որոշել է տնկել այն այգում, որը, հատկապես  առանց տերևների, անչափ գրավիչ է՝ իր զիգզագաձև տեսքով։

Հասանք պատվաստած տնկիներին, որոնք հոկտեմբեր ամսին, ինչպես Արամը նշեց, իրեն «Հաց ու պանրի» գումար են բերելու։ Բոլորը նույն չափի, նույն տեսքի ստանդարտ տնկիներ էին, որոնք աշնանը՝ սեպտեմբերի կեսից,  պատրաստ կլինեն վաճառքի համար։ Մեր խումբը մտավ դրանց մեջ և սկսեց պահմտոցի խաղալ։ Այնուհետև ուշադիր լսեց Արամ Խալափյանին՝ ինչի համար են տնկարանները, պատվաստման ինչպիսի եղանակներ կան և այլն։ «Մենք գիտենք, որ տնկարանը տնկի արտադրելու համար է։ Բայց հարց է առաջանում, եթե կարող ենք կորիզից աճեցնել, ապա ինչու՞ գնել տնկիներ՝ այգի ստեղծելու համար։ Խնդիրն այն է, որ մեր ընտրած մրգի կորիզից կարող է աճել նույն մրգի՝ բոլորովին այլ սորտ։ Եթե դու հողի մեջ դրել ես պատվաստած մրգի կորիզ, ինքը աճելու է այն, ինչ եղել է նրա նախածնողը՝ ըստ գենետիկայի տեսության։ Իսկ տնկարանից կարող ենք գնել մեր նախընտրած պատվաստված սորտերը և բերքատվության ժամանակ անակնկալի չգալ։ Պատվաստումը բուսաբուծությունում բույսերի վեգետատիվ բազմացման ձև է, երբ մի բույսի (պատվաստացու) աչքը կամ կտրոնը տեղափոխվում և համաճեցվում է մյուսի (պատվաստակալ) վրա։ Պատվաստացուի և պատվաստակալի կամբիումի շերտերը սերտորեն շփվում են և դրա շնորհիվ տեղի է ունենում լրիվ համաճում։ Առաջանում է միասնական բուսական օրգանիզմ։ Պտղատու տեսակների մշակովի սորտերի մեծ մասը բազմացվում է պատվաստով»,-ներկայացնում էր Արամ Խալափյանը։

Մենք մոտիկից հնարավորություն ունեցանք տեսնելու, շոշափելու պատվասված տնկիները, տեղեկացանք պավաստման մի քանի ձևերի մասին՝ Քնած աչքով պատվաստ, Աճող աչքով պատվաստ, Պատվաստ լեզվակի տակով, Կտրոնապատվաստ և Լիաճեղք պատվաստ։ Տեսանք, թե ինչպես պատվաստակալի վրա դանակով Արամը կատարեց T-աձև կտրվածք և ցույց տվեց, թե ինչպես և ինչ հաստության շիվ պետք է օգտագործել որպես պատվաստացու, ինչպես անջատել աչքը շիվից և տեղադրել պատվաստակալի T-աձև կտրվածքի մեջ, այնուհետև՝ ամուր կապել։ Արամի տնկարանում T-աձև կտրվածք անում են Սուդարիկն ու իր հարսը։ Նրանք կարող են մեկ օրում երկու հազար տնկի պատվաստել։ Մենք տեղեկացանք պատվաստման մեկ այլ եղանակի մասին, որն աշխարհում տարածում է գտնում, սակայն Հայաստանում դեռ չի իրականացվում։ Այն կոչվում է ինվիտրո։ Դա լաբորատոր պայմաններում՝ կոլբայի մեջ, նպաստավոր միջավայրում տեղադրված բջիջն է, որից ստանում են տնկի։ Այս եղանակը բարդ չէ և արդյունավետ է այնքանով, որ տնկիները առողջ են և վիրուսակիր չեն։ Այս մեթոդն իրականացվում է մեր հարևան Վրաստանում՝ ի շնորհիվ ամերիկացիների։

«Արամի տնկարան»-ը արտակարգ հող ուներ, քարքաքրոտ չէր, որի շնորհիվ մշակելը և տնկիները հանելը բավականին հեշտ էր։ Այնտեղ բացի պատվաստից իրականացվում էր կորիզների ցանք։ Հողը վարում, փխրեցնում, մաքրում, հերկում, տրակտորով ակոսներ քաշում և հոկտեմբերին տարբեր տեսակի մրգերի՝ խնձորի, ծիրանի, սալորի, վայրի բալի՝ կնենու կորիզներ են ցանում, որոնք մնալով ձյան և անձրևի տակ, գարնանը ծլում են։ Կորիզները ցանվում են խիտ՝ հաշվի առնելով մի շարք հանգամանքներ․ տարի է լինում, երբ կուտը լավ չի ծլում, հողաբնակները գարնանը հնձում են և այլն։

Ժամեր անց՝ երախտապարտ Արամ Խալափյանին հետաքրքրիր, ուրախ, արդյունավետ օրվա համար, այցելեցինք նույն գյուղում բնակվող Արթուրի այգի, որը մեր երրորդ կանգառն էր։ Այգին աչքի էր ընկնում Խորհրդային Միության տարիներին տնկված՝ երեսուն-քառասուն տարեկան խաղողի վազերով և դրանցից ստացված նոր տնկիներով։

Հուլիսի 14-ին այսպիսին էր ճամփորդությունը՝ Արամի տնկարան։ Ձեռք բերեցինք բազմաթիվ տեղեկություններ՝ պտղահատապտղային մշակաբույսերի վերաբերյալ։ Է՛լ ավելի ոգևորվեցինք երիտասարդ ու պտղաբեր տնկարաններ ստեղծելու մեր գաղափարով ու նախաձեռնությամբ, որի համար շնորհակալ ենք Արամ Խալափյանին։ Արամ Խալափյանի հետ պայմանավորվեցինք հաջորդ անգամ հանդիպել կրթահամալիրի տնկարաններում։

Օրվա մի հատված ներկայացնում ենք  ֆեյսբուքյան ուղիղ եթերում։

 

Մարզական առավոտը՝ Ագարակում

«Մարզվել ամենուր, մարզվել ցանկացած պայմաններում, մարզվել ու ակտիվացնել սեփական մարմինը»։ Այսպես են մտածում «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրի դաստիարակները և պարբերաբար՝ փոքր խմբերով, մարզվում բացօթյա կանաչ տարածքներում։ Բոլորին է հայտնի, որ ամենականաչ և խնամված տարածքները ՀԱԹ-ում կրթահամալիրյան տարածքներն ու լանջերն են։ Վերջին օրերին սեբաստացի դաստիարակները կարծես գտել են ամենաջերմ ու գրավիչ կանաչը՝ կրթահամալիրի Ագարակում։ Զմրուխտ կանաչին ոտաբոբիկ մարզվելուց հետո, դաստիարակներն իրենց երախտագիտությունն են հայտնում Վանիկ պապիկին, իսկ վերջում՝ ձիապան Արթուրին, ով համբերատար բոլորին ծանոթացնում է ձիերի բնավորությանը և սովորեցնում ձիավարության գաղտնիքները։ Սեբաստացիների համար պարապմունքի իդեալական ամփոփում է ձիերի հետ շփումը և լողավազանը, որոնց շնորհիվ հանգստանում են լարված մկանները։

Այսօր այսպիսին էր Ագարակը՝ առավոտյան ժամը 9:00-ին։

Հուլիսյան նախորդ պարապմունքները՝ ստորև

Work out #5

Work out #4

Work out #3

Work out #2

Work out #1